Materiały z sejmików krajoznawczych "Mijające krajobrazy Pomorza"
Ryszard J. Wrzosek
Zmiany krajobrazu Pobrzeża Kaszubskiego oczami krajoznawcy
Pobrzeże Kaszubskie jest mezoregionem, Pobrzeża Gdańskiego, wchodzącego w skład Pobrzeży Południowobałtyckich. Jego granice są różnie prowadzone przez geografów. Administracyjnie region ten leży w północno-wschodniej części woj. pomorskiego, głównie w obrębie powiatu puckiego i częściowo, wejherowskiego. Charakterystyczną cechą tego regionu jest występowanie zespołu wysoczyzn plejstoceńskich, zwanych kępami i rozdzielających je obniżeń pradolinnych i rynn subglacjalnych. Zbudowane z gliny zwałowej kępy poprzecinane są również wąwozami. Teren został częściowo podmyty przez abrazyjną działalność Morza Bałtyckiego, przez co stworzyły się liczne falezy (strome ściany), których wysokość dochodzi do 30–50 metrów. Urozmaicona rzeźba terenu i bliskość morza decydują o wysokich walorach turystycznych i rekreacyjnych tego mezoregionu. W celu ochrony tego obszaru powołano Nadmorski (1978) i Trójmiejski (1979) Park Krajobrazowy. Prawnie chronione są też rezerwaty przyrody z najstarszym, „Kępą Redłowską”, powołanym w 1938 r. oraz liczne pomniki przyrody ożywionej i nieożywionej, z których na wyróżnienie zasługuje jaskinia w Mechowej, zwana „Groty Mechowskie.
Dla turystów ważne są szlaki turystyczne w regionie, piesze, rowerowe i samochodowe. Najwięcej turystów korzysta ze szlaków pieszych, znakowanych przez PTTK, których jest tu kilka : „Nadmorski zatokowy”, „Grot Mechowskich”, „Krawędzią Kępy Puckiej”, „Puszczy Darżlubskiej”, „Swarzewski”, „Zagórskiej Strugi” i „Wejherowski”.
Turyści i krajoznawcy, zrzeszeni przede wszystkim w kołach i klubach PTTK, wędrują w każdy weekend szlakami turystycznymi Pobrzeża Kaszubskiego, organizują rajdy i złazy turystyczne, utrwalają uroki tej ziemi, wcześniej na kliszy fotograficznej a obecnie w technice cyfrowej. Zdobywają odznaki fotografii krajoznawczej, prowadzą prelekcje multimedialne, których tematem są uroki Pobrzeża Kaszubskiego. Zapisują zmiany jakie zachodzą w krajobrazie, patrząc na to okiem krajoznawcy. Korzystają z aparatu fotograficznego i kamery filmowej aby utrwalić i zapisać, wykonać zdjęcia w terenie, w danej porze roku.
Zmiany krajobrazu to przekształcania powierzchni ziemi, głównie w wyniku działania procesów naturalnych i antropogenicznych, często ze sobą powiązanych. Zmiany te spowodowane są głównie rozwojem przemysłu i urbanizacji a także rozwojem motoryzacji, rolnictwa czy innej działalności człowieka. Z powodu silnego zurbanizowania i uprzemysłowienia południowej części mezoregionu, zwłaszcza przez wybudowanie stoczni i portu bardzo znacznie zmieniona została pierwotna rzeźba polodowcowa. Dotyczy to przede wszystkim fragmentu przylegającego do morza Pradoliny Kaszubskiej, który przekształcono na baseny portowe. Podobnie Molo Południowe (wschodnia część Skweru Kościuszki) jest tworem sztucznie usypanym. Występujące tu rzeki i potoki są także silnie zmienione przez człowieka ze względu na ochronę przeciwpowodziową, co ma duże znaczenie ze względu na cofkę podczas sztormów. Szczególnie widoczne są zmiany krajobrazu w strefie brzegowej, na granicy lądu i morza. Tam, gdzie brzeg jest wysoki, klifowy, procesy abrazyjne powodują niszczenie brzegu i jego cofanie się. Ma to miejsce głównie na kępach, zbudowanych przeważnie z glin zwałowych. Obserwujemy ten proces na klifowych brzegach Pobrzeża Kaszubskiego, zarówno nad otwartym morzem jak i nad Zatoką Gdańską. Podręcznikowym przykładem jest postępująca abrazja klifu orłowskiego na Kępie Redłowskiej w Gdyni, który cofa się na naszych oczach do 1 m rocznie. W czasie zimowych sztormów przejście plażą przy klifie często jest niemożliwe. W celu zmniejszenia ryzyka niszczenia brzegu morskiego, człowiek stara się zabezpieczać najbardziej zagrożone odcinki brzegu morskiego. Fale morskie niszczą wysokie brzegi ale również procesy brzegowe powodują akumulację materiału piaszczystego na płaskim brzegu, tworząc często mierzeje. Wybudowanie portu rybackiego we Władysławowie spowodowało przerwanie naturalnego ruchu rumowiska z zachodu na wschód i zamulanie portu. Brak dostawy materiału piaszczystego w wyniku procesów brzegowych, spowodował po wschodniej stronie portu, ubytki materiału na Mierzei Helskiej i cofanie się brzegu. Aby przeciwdziałać temu niekorzystnemu zjawisku, człowiek zmuszony jest sztucznie zasilać piaskiem z refulacji (poszerzania plaży), najbardziej zagrożone odcinki plaży na półwyspie. W latach 80. XX w. w czasie sztormów zimowych zanotowano przerwanie półwyspu w najcieńszym jego miejscu – w Kuźnicy. Takie przerwania półwyspu były notowane już w jego historii wielokrotnie. Naturalne procesy geomorfologiczne, zmieniają rzeźbę terenu i powodują degradację powierzchni ziemi. Intensywność tych procesów w znacznym stopniu zależy od sposobu użytkowania terenu. Degradacja nasila się przy likwidacji lasów, likwidacji trwałych użytków zielonych czy uprawy nieużytków. Wówczas ma miejsce różnego rodzaju erozja, głównie powierzchniowa, wietrzna a nawet wąwozowa oraz procesy osuwiskowe. Wszystkie tego rodzaju procesy geomorfologiczne występują na Pobrzeżu, modelując rzeźbę powierzchni ziemi. Mechaniczne przekształcanie powierzchni ziemi to czynniki antropogeniczne, związane z budownictwem, składowaniem odpadów i eksploatacją zasobów naturalnych. Największe przekształcenia rzeźby terenu następują w wyniku pozyskiwania surowców metodą odkrywkową, m.in. na Pobrzeżu Kaszubskim przy pozyskiwaniu torfu i kruszyw budowlanych, np. żwirownia w Strzelnie i inne. Tereny zdegradowane powinny być zrekultywowane, zgodnie z ustawami o ochronie i kształtowaniu środowiska oraz o ochronie gruntów rolnych i leśnych. W ostatnim czasie notujemy na Pobrzeżu Kaszubskim budowę elektrowni wiatrowych, obecnie nawet farm wiatrowych, co również wpływa na fizjonomię krajobrazu i całego środowiska przyrodniczego.
Reasumując można powiedzieć, że zachodzące zmiany krajobrazu Pobrzeża Kaszubskiego, wyraźnie zaznaczające się w terenie, mogą ulec przyśpieszeniu, jeśli nastąpiłaby budowa elektrowni jądrowej w Żarnowcu. Dużo zmian w krajobrazie spowodowała budowa elektrowni szczytowo-pompowej o mocy 716 MW, usytuowana na południowym brzegu jeziora Żarnowieckiego, a także niedokończona elektrownia atomowa w południowo-wschodniej części tego jeziora, gdzie obecnie jest Specjalna Strefa Ekonomiczna Żarnowiec.